качикатцы
- 23/10/2013
- нет
1,435 Общее количество просмотров, 1 Просмотров сегодня
Гурьева Ульяна Гаврильевна
Ийэттэн ордук күүстээ5и ,
Ийэттэн ордук өйдөө5у ,
Ийэттэн ордук кэрэни
О5о эрдэхтэн көрбөккүн .
Ол иhин таптыыр сирбитин
Ийэ дойду диэн ааттыыбыт ,
Күндүттэн күндү диирбитин
Ийэ5э тэңнии саныыбыт .
Баал Хабырыыс
Ийэбит барахсан сырдык мөссүөнүн ахтан — санаан
Биhиги тапталлаах ийэбит , эбээбит , кырдьа5ас ытыктабыллаах эдьиийбит – Гурьева Ульяна Гаврильевна – Хаңалас улууhун Хачыкаат нэhилиэгэр сэтинньи бастакы күнүгэр 1922 сыллаахха күн сирин көрбүтэ. Хачыкаат оскуолатын бүтэрэн баран салгыы куоракка ЯФАШ – ка үөрэнэ киирбитэ. А5а дойду уоттаах сэриитэ мэhэйдээн , үөрэ5ин ситэрбэккэ төннөн тахсыбыта .Покровскайга үлэлии сылдьан , 1942 сыллаахха Райкомол мобилизациятынан байыаннай суолталаах Хачыкаат – Томмот суол оноhуутугар , үлэ фронугар араас оройуон эдэр ыччаттарын кытта ыарахан , күүстээх үлэ5э 1945 сылга диэри үлэлээбитэ. Ити сылларга оло5ун аргыhын көрсөн, Афанасьев Семен Егоровичка кэргэн тахсан, 43 сыл бииргэ олорон, уол о5ону төрөтөн, көрөн-иитэн, улаатыннаран олох суолугар үктэннэрбиттэрэ, элбэх сиэннэри, хос сиэннэри көрөр дьолломмуттара.
Сэрии кэнниттэн дойдутугар Ленин уордьаннаах Д.В.Куприянов салайбыт колхоhугар счетоводунан, кассирынан, детсадка о5о иитээччинэн, метеостанция5а кэтээн көрөөччүнэн үлэлээн пенсия5а тахсыбыта. Биhиги күн-күбэй ийэбит дьиэтигэр-уотугар элбэх о5ону көрөн-истэн, ас-астаан, таңас тигэн, иистэнэн, сууйан-сотон, түүннэри-күнүстэри түбүгүрэн, ахсаабат сыратын-сылбатын биэрэн биhигини бүөбэйдээн улаатыннартаата5а. Оччотоо5у ас-таңас кырыымчыгар о5олорун туугар сылайары-элэйэри аахсыбакка үлэлээн-хамсаан, түбүгүрэн, барыбытын үөрэттэрэн киhи оңорбуттарын, билигин сааhыран баран, дьэ үчүгэйдик өйдүүбүт уонна сыаналыыбыт. Бириэмэтигэр этиллибэтэх истиң, иhирэх тыллары, махтал-баhыыба улаханын ааспытын да иhин, дьон истиитигэр, күндү ийэбит сырдык мөссүөнүн санаан туран, ис сүрэхтэн этэбит.
Биhиги күн-күбэй Ийэбит уhун дьоллоох оло5у олорон ааста. Кини төрөөбүт нэhилиэгиттэн тэйбэккэ, Хачыкаатын сирин-уотун таптаан, хоhоонугар хоhуйан, чиэhинэй, үтүө суобастаах үлэтинэн, дьоhун-мааны майнытынан, олоххо актыыбынай көрүүтүнэн-истиитинэн нэhилиэгин сайдыытыгар дьоhун кылааты киллэристэ дии саныыбыт. Ону биhuги ийэбит үгүс элбэх Правительственнай на5араадалара туоhулууллар: «За доблестный труд в ВОВ 1941-1945г.г.», «50 лет Победы», «60 лет Победы», «Ветеран тыла», «Ветеран труда», «Материнство» мэтээллэр, «Материнская Слава» «Мать-Героиня» уордьаннар,
«Почетнай гражданин Качмкатского наслега» аат.
Кин Ийэ уонна киhи быhыытынан сирдээ5и аналын, ытык иэhин томточчу толорон, дьоhуннаахтык олорон, дьонун-сэргэтин ытыктабылынан уонна махталынан ылбыта. Күн-күбэй ийэбит олорбут оло5о, үтүө аата о5олорбутугар, сиэннэрбитигэр хойут да холобур буолуо5а, сырдык ыра санаалара биhигини араңаччылыы туруо5а, күндү киhибит сырыдк ыраас сэбэрэтэ биhиги дууhабытыгар, өйбүтүгэр-санаабытыгар куруутун тыыннаах буолуо5а.
О5олоро, сиэннэрэ, эдьиийэ, балта
уонна аймах-билэ дьонноро
Гурьева У.Г. Бар дьоммор аныыбын. Хоһооннор, ахтыылар.
-Покровскай , — 2007 . – 20 с — Иһинээ5итэ:Киирии тыл. Ийэбит барахсан сырдык мөссүөнун ахтан – санаан ; Хачыкаатым сыһыытын таптыыбын ; Семен Петрович Барашковка ананар;
Данил Васильевич Киприяновка ананар; Советскай былаас кэмиттэн быһа тардан хоһуйуу; Хара тэллэгэр репродуктор;
Дьөһөгөйум о5ото; Оһуокай; Хачыкаат – Томмот суол тутуутугар;
О5олоро , сиэннэрэ , эдьиийэ , балта уонна аймах – билэ дьонноро ийэбит, эдьиийбит , эбээбит , хоһуйбут хоһооннорун , ахтыыларын сурукка тиһэн кинигэ оңорон дьоңңо-сэргэ5э бэлэхтиибит .
Хачыкаатым сыhыытын таптыыбын
Үстүүр үллэр үөстэрдээх
Өлүөнэлиир Эбэбит
Илин-налыы кытылыгар
Нэлэhийэ сытаахтыыр
Хачыкаатым сыhыытын
Олус да5аны таптыыбын!
Иирэ-талах кытыллаах,
Өлгөм-бөлгөм харыйалаах,
Халың хайа эркиннээх
Ыраас көнө хонуулаах,
Икки кытыл өттүлэринэн
Уhун субур5а күөллэрдээх.
Күөллэринэн эңэрдэммит
Тоңолохтоммут хайалаах,
Сырдык ыраас уутунан
Үллэ турар сүүрүктээх,
Сайыннары муустаах турар
Булуус Эбэ хотуннаах.
Халың тыаны хайа сүүрэн
Өрүс диэки дьулуhар
Күүстээх дохсун сүүрүктээх,
Хас да5аны харгылаах
Элбэх бултаах-балыктаах
Буотама диэн үрэхтээх.
****
Үрэх-үрэх аайыттан
Сайа охсор салгыннаах,
Күөхтүүр оттоох көбүөрүнэн
Тэлгэнээхтээн сытаахтыыр
Хачыкаатым сыhыытын
Олус да5аны таптыыбын!
Дьөhөгөйүм о5ото
Үрдүк Айыылартан төрүттээх
Саха омук сылгыта
Дьөhөгөйүм барахсан-
Чөрөгөркөөн кулгаахтаах
Ала5аркаан харахтаах
Хоппо5оркоон хоноруулаах
Тардайаахтыыр таныылаах
Обугуруур уостардаах
Кэчигириир тиистэрдээх
Өрүкүйэр кө5үллээх
Ньалакалыыр сиэллэрдээх
Кэдэгэркээн систэрдээх
Лаппа5аркаан самыылаах
А5ыс адаар мүhэлээх
Түөрт түөрэң туйахтаах
Оңочо куйаар кутуруктаах
Дьөhөгөйтөн төлкөлөөх
Соно5остой барахсан
Ат сыла буоларынан
Хоhуйда5ым буолуохтун
Саха төрүт сылгытын
Дьөhөгөйүм о5отун!
Данил Васильевич Киприяновка ананар
Күндү Данил Васильевич
Сэбиэскэй былаас олохтонуо5уттан
Эр санааны ылынаңңын
Дьонуң- сэргэн туhугар туруммутуң.
Бастакы колхуоhу тэрийээри,
Дьон санаатын түмээри,
Түүннэри-күнүстэри түбүгүрэн-
Ол ба5а санааң туолбута.
Уоттаах сэрии да сыллара,
Сут-кураан да кыhал5алара,
Үлэhит Илии да тиийбэтэ
Эн санаа5ын самнарбатахтара.
Сүүрбэ түөрт араас суоллаах
Сортовой бурдугу ыhаңңын,
Араас о5уруот аhын үүннэрэн
Үрдүк үүнүүлэри ситиспитиң.
*****
Билигин кырдьан, кыырыктыйан
Сэттэ уон биэс сааскын эн туоллуң-
Оңорбут үтүөлэрин туhугар
Ама, Ким махтаммат буолуо5ай.
Хара тэллэгэр репродуктор
Уоттаах сэрии алдьархайа
Кими хаарыйан ааспата5ай?
Элбэх дьон оло5о айгыраан
Хаарах уутунан сууммата5ай?
Дойду бастың уолаттара
Оло5у көмүскүү барбыттара,
Оттон тыылга о5о-дьахтар
Иэстэрин үлэнэн толуйбуттара.
Кэтэстэххэ уhун да буолара
Туох ханнык буолара биллибэтэ-
Хаара тэллэгэр репродуктор
Кэпсиирин бол5ойон истэрбит.
Левитан сөң чуолкай куолаhа
Дьону барытын долгутара,
«Информбюро»-диэтэр эрэ
Баран иhэн тохтууллара.
**
Кыайыы үөрүүтэ-көтүүтэ,
Кыайыы хара5ын уута
Барыта эн аттыгар буолбута-
Хаара тэллэгэр репродуктор.
Семен Петрович Брашковка ананар
Былыр о5о эрдэххэолорон ааспыттар эбит
Үтүө санаалаах, ыралаах, өркөн өйдөөх чулуу дьоннор.
Олортон биирдэстэрэ-Семен Петрович Барашков-
Хачыкаат нэhилиэгэр төрөөбүт ,көңүл хаhаак хос сиэнэ,
Киhи гиэнэ килбиэнэ, хайдах олорон ааспытый?
Кини аныгылыы таңастаах, маңан ыпбаахыга хаалтыстаах,
Хаара көстүүмнээх, чаhыылаах, сырдык, ыраас дьүhүннээх.
Элиэнискэйгэ, Бодойбо5о сатабыллаахтык эргинэн,
Байан-тайан норуокка-Баай Барааскап диэн ааттаммыта.
Хараңа оло5у халбарытаары, дьонун-сэргэтин туhугар
Аныгы оло5у өтө көрөн, мындыр өйүнэн, сатабылынан
Түүннэри-күнүстэри үлэлээн үтүө дьыалалары оңорбута.
Софроняева Альбина Прокопьевна
Родилась 23 декабря 1954г. в с.Качикатцы в семье колхозников Софроняева Прокопия Петровича, уроженца Чурапчинского улуса, и Киприяновой Прасковьи Иннокентьевны (единственная дочь Киприянова Иннокентия Петровича-Тимир Мурун).
В 1972 г. окончила Качикатскую среднюю школу. Со школьных времен любила якутский язык и литературу. С благодарностью вспоминает учителя якутского языка Серафима Петровича Протодьяконова.
В 2002г. стихи Альбины Софроняевой были напечатаны в журнале «Чолбон» и получили большой отклик читателей. В этом же году при содействии школьных друзей вышел сборник стихов «Таптал бэйэтэ туспа суоллаах» в Хангаласском ЦИТ и сборник «Олох ситимнэрэ» при поддержке Президента ФАПК «Туймаада» Васильева Александра Гаврильевича и главы Качикатского наслега Киприяновой Капиталины Петровны в издательстве «Бичик» в г.Якутск.
Живет в с.Качикатцы. Социальный работник. Мать троих детей.
Книги .
Таптал бэйэтэ туспа суоллаах ./ А.П.Софроняева.-Покровскай 2002 .- 33 с .- Иhинээ5итэ:Таптал бэйэтэ туспа суоллаах;
Сайыңңы үрүң түүн налыйан; Мин санаам түhүлгэтин кө5үл оло5ор; Күндү дьоммор этиэм Оонньоон ааспыт о5о сааһым аргыстарыгар, үөрэ -кото үөрэммит оскуолатаа5ы до5отторбор , Хачыкаат орто оскуолатын 1972 с . выпускниктарыгар аныыбын.
Таптал бэйэтэ туспа суоллаах
Таптал бэйэтэ туспа суоллаах,
Тумнар саhар тумуллардаах.
Таптал кэлэр, таптал сүтэр
Түгэннэрдээх дьикти кэмнээх.
Ыңырдаргын да5аны ыраа5ынан сылдьыа5а,
Көhүттэргин да5аны, көстүбэккэ эрэйдиэ5э.
Күүппэтэх түгэңңэр күөйэ хаамыа5а,
Күүстээх иэйиинэн туймаарда кууhуо5а.
Кэтэhии
Алааспар а5алар айан суолунан
Ахтыл5ан аргыстаах айаннаан кэлиэң дуо?
Тиэргэммэр турар тойон сэргэбэр
Тириппит акын туомтуу баайыаң дуо?
Дьоhуннук туттан, долгуйан хааман
Дьиэм аанын аhаңңын, мичээрдээх кириэң дуо?
Соhутуом диэбиттии, сэрэнэ кууhаңңын,
Сүрэххэр сыhыаран, таалаңңын туруоң дуо?
Эйигин санаан, эдэрбэр төннөн,
Эн кэлэр суолгар аймана күүтүөм дуо?
Ааhыспат буолбут дьыл5абыт суолугар
Ахсым ат туйа5а тыаhыырын истиэм дуо?
Сайылык
О5о сааhым сайылыгар
О5олорбун илдьэ кэллим.
Оонньоон сүүрбүт кырдалларбар
Ойуоккалыы хаамтардым.
Дьоллоох кэммэр о5о сааспар
Эргийбиттии сананным.
Эргэ дьиэбит иhиттэн
Ийэм тахсыа дии санаатым.
А5ам күөлгэ илим көрөн,
Балык сүгэн кэлиэ5э.
Түптэ унаар буруота
Кырдал устун устуо5а.
Уруккуну санааммын
Олус да өр олордум.
О5олорум ыңыраннар
Бүгүңңү күммэр төнүннүм.
А5ам оттообут алааһыгар
А5ам оттообут алааһыгар
Анаан бара сырыттым
Олорбут эргэ дьиэтигэр
Хара5ым ууланан өр турдум .
Бу алаас ,эргэ дьиэ ,ходуһа
Туу угар кыракый элгээнэ,
Онноо5ор кыара5ас ыллык суол
Барыта а5абын санатар .
Бу манна тураммын өйдөөтүм,
Кинини аны мин көрбөппүн.
«А5аа» диэн амарах тылы мин
Киниэхэ анааммын эппэппин.
Олох ситимнэрэ . / А.П.Софроняева. – Дьокуускай:Бичик ,2002.
— 64 с. — Иhинээ5итэ: Айыл5а5а таптал; Ийэлээх а5абар анаабыт иhирэх тылларым; Санам ситимнэрэ; Олох суола; Таптал тыыннаах тыллара, тылыннылар тэтэрэ; Үөрэ көрсөр үөлээннээхтэрбэр; Күндү дьоммор, үс уолбар.
Мин дойдум, Хачыкаат
Хачыкаат,Хачыкаат мин дойдум
Хаhан да уостубат тапталым,
Илгэлээх Эн ийэ буоргуттан
Иитиллэн, мин кынат анньынан
Кылбаарар халлааңңа көппүтүм
Күн диэки илиибин ууммутум.
Хачыкаат, Хачыкаат мин дойдум
Биhиккэ бигэммит алааhым,
Ийэкэм илгэлээх үүтүнүүн
Эйиэхэ тапталы билбитим,
Сымна5ас сыа оккор үктэнэн
Мин атах сыгынньах сүүрбүтүм.
Хачыкаат, Хачыкаат мин дойдум
Маңнайгы тапталым биhигэ,
Билбитим эн үрүң түүннэригэр
Итии уос имэңнээх сылааhын,
Ыал буолар аналбын тутуhан
Уруубар ыңыртым, бар дьоммун.
Хачыкаат, Хачыкаат мин дойдум
Хаhан да кэхтибэт эрэлим,
Киэң холку, сыhыыгар хаамаммын
Эн мүөттээх салгыңңын иhэммин,
Мин күүстээх санаалаах эбиппин
Мин чэбдик туруктаах буолбуппун.
Хачыкаат, Хачыкаат мин дойдум
Хаhан да уостубат тапталым,
Илгэлээх Эн ийэ буоргуттан
Иитиллэн, мин кынат анньынан
Кылбаарар халлааңңа көппүтүм
Күн диэки илиибин ууммутум.
Мин эмиэ киһибин…
Мин эмиэ киһибин
Мин эмиэ сэргэбин
Сэргэ төрдүгэр сэһэммин
Сэңээрэ саныыр буоллаххына ,
Сылаастык мичээрэ көрсүһүөм
Сэргэхтик сэңээрэ сэһэргиэм.
Мин эмиэ киһибин
Мин эмиэ сэргэбин,
Сырдык санаа сырдатар
Сиэрдээх суолга ыңырар,
Сэьэнигэр мин кыттыам
Сүрэхпинэн мин кэпсэтиэм.
Мин эмиэ киһибин
Мин эмиэ сэргэбин,
Саныыр ыра санаалаахпын
Ситэр сырдык сулустаахпын,
Сир оло5ор ананаммын
Ситэрэммин , бу турабын …
Олох суола
Олоробун орто дойду
Оло5уттан ойо туппут,
Ытыс са5а ыра санам
Ымыытыгар уйа тутан.
Көмүс ньээкэ уйабын
Күн уотунан сылытабын,
Тымныы тыыннаах тыаллартан
Тиэргэммин хаххалыыбын.
О5олорбун сылаас дьиэбэр
Кисти тутан биэбэйдиибин.
Олох уустук айаныгар
Алгыс тыллаах атаарабын.
Сайыңңы санаа
Сиккиэр тыалынан аргыстаhан,
Сириэм күөххэ хаамыа5ым.
Сибэккилээх, симэх отум,
Сипсиэрдэрин истиэ5им.
Сөрүүн киэhээ, нуhараңңа,
Сайылыкпар тиийиэ5им.
Сылаас уулаах көлүйэбэр,
Сөтүөлээммин үөрүө5үм.
Сүөгэй үүттээх, хойуу чэйи,
Сөрүүн дьиэбэр иhиэ5им.
Сиргэ түhэр олох дьолун,
Сипит курдук саныа5ым.
