1,939 Общее количество просмотров,  1 Просмотров сегодня

Күн бүгүн култуура эйгэтэ нэһилиэнньэҕэ суос-соҕотох дьон сынньалаҥын тэрийэр уонна духуобунай сыаннастары тарҕатар тэрилтэнэн буолар.

Биһиги нэһилиэккэ кулууп тэриллиитин туһунан ханна да суруллубатах, билигин былыргыны кэпсиир, чопчу билэр аҕа саастаах киһи да суох.
1951 сыллаахха холкуостары бөдөҥсүтүү, холбоһуктааһын дьаһалынан 2-с Нөөрүктээйи нэһилиэгин Хоточчу сиригэр көһөрөн аҕалыы буолар. Онуоха дылы манна оскуола да суоҕа. 1-Дьөппөҥҥө, эбэтэр Нөөрүктээйигэ киирэн үөрэнэллэр эбит. Аҕа саастаах көлүөнэ дьон ахтарынан Нөөрүктээйи нэһилиэгэр сэрии кэннэ кулууп дьиэтэ «Сайылык баһа» диэн сиргэ тутуллубут, ол иннинэ сэрии кэмигэр ааҕар балаҕаннар тэриллибиттэр, сэбиэдиссэйинэн Перфильева Мария үлэлии сылдьыбытын туһунан «Советтар Знамялара» хаһыат 1945 с тохсунньу ыйынааҕы нүөмэригэр ахтыллар. Манна сурулларынан ааҕар балаҕан анал дьиэтэ суох, Амма Бөтүҥнэрин ыҥырыыларынан колхозтаахтар ахсынньы бүтүүтүгэр дьүүллэһэн 790 солк, 1 шахмат, 2 балалайка суруттарбыттар. Манна даҕатан этэр буоллахха, Амма Бөтүҥ комсомолецтара, ыччаттара ыҥырыы таһаарбыттарын «Советтар Знамялара» 1944 с алтынньы ый 27 күнүнээҕи оройуон хаһыатыгар тахсыбыта баар. Ааҕар балаҕаннарга уонна кулууптарга көмө оҥоруохха диэн ис хоһоонноох.
Аны туран, бөдөнсүтүү буолуор дылы, Хоточчуга дьон-сэргэ бытанан олорбуттар: ким арыы сиринэн, ким сыһыынан, тыанан, онон эрдэ кулууп дьиэтэ суох буолуон сөп. Сайын Дьөппөҥҥө ыһыахха, оһуохай тэрээһинигэр мантан бараллар эбит. Сэрии кэмигэр 1944 сыллаахха Дьөппөн сиригэр колхуостар холбоһуктаах ыһыаҕа буолбут. Онно 1, 2-Дьөппөн, «Буденнай» колхуостан, Нөөрүктээйи «Жданов» колхуос олохтоохторо түмсэн икки күннээх ыһыах буолбут. Ол туһунан «Советтар Знамялара» 1944 с бэс ыйын 26 к. хаһыакка суруллар.
«Оскуола оҕолоро бырааһынньык аайы концерт туруорар этибит. Учууталларбыт пьеса оонньуур этилэр. Мин өйдүүрбүнэн Степан Ефремов «Ини-бии» диэн драматын учууталларбыт оонньууллара, Варламов Андрей Николаевич балалайкаҕа оонньуура, киэһэ улахан дьон кэлэн үөрэнэллэрэ», диэн суруйбут ахтыытыгар Егорова Розалия Ильинична. Кини оскуолаҕа 1943 с үөрэнэ киирбитин ахтар, кулууп анал дьиэтэ суох буолан эбитэ дуу, тэрээһиннэр оччотооҕу кэмҥэ оскуолаҕа ыытыллаллар эбит.
Онтон холбоһуктааһын кэннэ Нөөрүктээйи олохтоохторун Хоточчуга көһөрөн аҕалбыттарын кэннэ саҥа кулууп тутуллубут. Ол гынан баран, 1963 сыллаахха умайбыт эбит. Пестерев Борис Алексеевич (1943 с/т) кэпсииринэн «И.В. Сталин өлөр сылыгар (1953с) кулууп баар этэ, онно мустан улахан мунньах буолбутун өйдүүбүн, улахан да дьон, оҕолор да элбэх этибит». Итини эмиэ 76 саастаах Яндреева Евдокия Михайловна өйдүүр эбит.
Саҥа кулууп дьиэтин олохтоох уус дьону түмэн, кылгас кэм иһигэр тутуллан, 1967 сыллаахха үлэҕэ киирбит. Онуоха дылы детсад прачкатыгар «Кыһыл муннук» тэринэн, онно мустан тэрээһин буоларын, өрүс үрдүгэр оһуохайдыылларын оҕо сылдьан өйдөөн хаалбытын Лыткина Зинаида Игнатьевна ахтар. «Оскуолаҕа кыра кылааска үөрэнэр кэммэр «Ааҕар балаҕан» көһө сылдьан үлэлиир этэ, биир кэмҥэ дьиэбиттэн тэйиччи өрүс үрдүгэр турар дьиэҕэ баара, элбэхтэ баран кинигэ уларсыбыппын өйдүүбүн. Оччолорго Бүлүүттэн сылдьар эдэр, сырдык хааннаах, сытыы-хотуу кыыс сэбиэдиссэйинэн ананан кэлбит Ефремова Анна Егоровна үлэлиир этэ. Кэлин олохтоох уолга кэргэн тахсан олохсуйбута».
Хоточчу кулууба 1967 сыллаахха тутуллан үлэҕэ киириэҕиттэн ыла, билигин да, үлэлии турар. Бу сыллар тухары хаста да ремоннаммыта, хаста да халаан уутугар бара сылдьыбыта.
Өр сыл олохтоох библиотекаҕа үлэлээбит СР культуратын туйгуна, ветерана Зинаида Игнатьевна Лыткина ахтыытыгар маннык суруйар «50-с сыллардаахха ааҕар балаҕан, 60-с сылларга приклубнай библиотека буолбут. Бу кэмнэргэ библиотека үлэтин кулууп сэбиэдиссэйэ толорор эбит. Нэһилиэнньэ көҕүн кулууп үлэһиттэрэ Лебедева Анна Петровна — бастакы култуура үөрэхтээх специалист 1958-1959 сыллаахха Нөөрүктээйи кулуубун сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит (хойукка дылы оскуола, кулууп, библиотека Нөөрүктээйи дэнэрэ), 1960 сылтан кийиит буолан кэлбит Ефремова Анна Егоровна.
Мин 1976 сыллаахха үөрэхпин бүтэриэхпиттэн 2010 сыллаахха дылы үлэлээбитим. Бу эйгэҕэ 35 сыл үлэлээбитим тухары араас көлүөнэ дьон кэлэн үлэлээн ааспыта. Хоточчу библиотекатыгар үлэлиир кэммэр кулуубу, оскуоланы, общественноһы кытта куруук бииргэ үлэлээн, нэһилиэккэ буолар үлэни барытын тэрийсэн-ситэрсэн кэлбитим.
Кулууп үлэһиттэрэ сыл аайы кэриэтэ уларыйа тураллара, ол иһин кэлбит эдэр үлэһиттэри өйөөн-көмөлөөн үлэлиирбит. Ордук өр уонна тапсан Александрова (Устинова) Александра Кирилловнаны кытта үлэлээбиппит. Кини 1981-1986 сыллардаахха үлэлээбитэ. Кыһыл таҥаска былакаат суруйан, кинигэ сүгэн, арыыга оттуур звенолары кэрийэрбит, көмөлөөн «Молния» таһаарарбыт. Бырааһынньыкка кулууп таһа барыта уот кыһыл былаах, былакаат буолара. Ону тэҥэ советскай кэм саҕана агитационнай-маассабай үлэ ыыта хотоннорго, отууларга куруук бииргэ сылдьарбыт. Партия оннук ирдиирэ, үлэбитин отчеттатара. 7 сыл устата комсомолецтарга «ССКП историята» диэн тиэмэнэн пропагандистаабытым.
80-с сыллардаахха капитальнай өрөмүөн 2 сыл устата баран, оскуоланнан, хонтуораннан көһө сылдьан үлэлии сылдьыбыттаахпыт. Кулууппут ис-тас көстүүтүн оҥорбуттара.
Араас сылларга, кылгас кэмҥэ Яковлева Антонина Георгиевна, Егорова Екатерина Михайловна, Ефимов Иван Петрович, Винокурова Сардаана Гаврильевна, Трофимова Регина Витальевна үлэлээбиттэрэ. Киномеханигынан өр сыл Егоров Иван Петрович үлэлээбитэ, биир кэмҥэ Анна Егоровна оҕолонон олорор кэмигэр, кинини солбуйан кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьыбыта. Кэлин уһуннук олохтоох кыыспыт Егорова Наталья Викторовна үлэлээбитэ (1995-2003), кини ыччаттары түмэ тардар дьоҕурдааҕа, хаһан да кыттыбат оҕолор кэлин сыанаттан түспэт буолтара».
Кулууп үлэтэ бүппэт түбүктээх үлэ, бастатан туран материальнай өттүнэн быстар дьадаҥы буолара. Иккиһинэн, ол саҕана нэһилиэк түөлбэлэрин, тэрилтэлэрин икки ардыларыгар, сопхуос, оройуон иһинэн ыытыллар уус-уран самодеятельность көрүүлэрэ, араас үбүлүөйдэринэн сибээстээн култуура эстафеталара, быыстапкалар быыстала суох буолаллара. Араас политическай бырааһынньыктары тэрийии, ол иһигэр өрө көтөҕүллүүлээхтик Октябрьскай революция, Советскай Конституция, Советскай Армия, Комсомол күнэ, 1 Маай, Улуу Кыайыы Күнэ нэһилиэкпитигэр буолара. Сайын библиотека уонна кулууп үлэһитэ агитбригада тэринэн отчуттарга арыыга сатыы киирэн көрдөрөн, агитационнай, пропагандалыыр иһитиннэрии оҥорор этилэр.
Оччолорго дьон-сэргэ сүрдээх көхтөөх буолара, үчүгэйэ диэн, ыччат ол саҕана манна элбэҕэ. Мэҥэ-Хаҥаласка грузовой массыынаннан гастроллуур буолаллара. Оччотооҕу кэм ыччаттара, билигин сааһыран олорон, эдэр саастарын кулууп үлэтин кытта дьүөрэлээн, сынньалаҥнарын бэрт туһалаахтык атааралларын, олус диэн түмсүүлээхтэрин, барыга бары көхтөөхтөрүн истиҥ тылынан ахталлар. Кинилэри биир санааҕа түмээччи, сэргэхситээччи кулууп үлэһитэ буоллаҕа.

Ахтыылартан, кинигэттэн, хаһыат матырыйаалларыттан түмэн сурукка тистэ Хоточчу олохтоох библиотекын үлэһитэ Яндреева Лира Михайловна.