Техтюр
- 23/10/2013
- нет
1,110 Общее количество просмотров, 1 Просмотров сегодня
с. Тектюр
Алексеева Александра
хоһоонноро
Мин ыам ыйын 22 к¼н¼гэр 1962 сыллаахха Маалтааныттан т¹р¼ттээх, Самсоновтар дьиэ кэргэттэригэр 12 оºоттон 8-с оºоннон к¼н сирин к¹рб¼т¼м. Кыра эрдэхпиттэн артыыстары ¼т¼ктэн
концерт к¹рд¹р¹н, ырыа ыллаан, хо»оон ааºан
дьоммун на»аа к¼ллэртиир идэлээх ¼»¼б¼н. 18
сааспар ыал буолан, 4 оºону т¹р¹т¹н, иккитин
с¼тэрэн билигин икки кыыстаахпын, сэттэ
сиэннээхпин. ,,Хаксык,, ТХПК тэрилтэтигэр
балачча ¹р кэм½э ¼лэлии-хамсыы сылдьабын.
Сааскы ыраас халлааным
Ыра санаам туолуута
Эйигин эрэ санааммын
Дуу»ам олус дуо»уйда.
***
Аар хаты½мар тиийиэºим,
Ньургу»уммар этиэºим
Эргит миэхэ тапталбын
Сиргэ т¼сп¼т аанньалбын.
***
Кэºэ этиэ, чыычаах ыллыа
Дуу»ам чэпчиэ, с¼рэх таайыа
Таптал кыымын уматыа
Ырыа гынан ыллатыа.
***
Саппаºырбыт санааларбын
Сайа охсон санаам чэпчээн,
©р¹ тыынан, ¹йд¹¹н ылан
инним диэки дьулу»уом.
***
Баºа санаа кынаттаах,
Барºа махтал аргыстаах
Баºарабын эйиэхэ
Байºал дьолу-соргуну.
***
Сылаас, ыраас сы»ыа½½ынан
Сырдыы, ¼¹рэ сылдьаргар
Уран тарбах талаанынан
Дьону ¼¹рдэ тураргар.
***
Ма½ан халааттаах аанньаллар
Махтанабыт э»иэхэ
Сылайары аахсыма½
Сынньанары умнума½.
***
Тапталлаах дь¼¹гэбин с¼тэрэн
Аймаата с¼рэхпин с¼пс¼лгэн
Дьыл хонук барыта л¼½к¼рэн
Ааспатыан харахтан ол т¼гэн.
Ыардык да аймаата кутурºан
Оо, ки»и олоºо чыпчылºан
Аа»ыа суох с¼рэхтэн аймалºан
Эн сырдык дуу»аºар ахтылºан.
Умнуом дуо ама кинини
Элбэхтик алтыспыт ки»ибин
Ардыгар т¼»¼¼б¼н эйигин
Ыар-баттык о½остор иэйиибин.
Дуу»абар хараастар ахтылºан
Эйиэхэ эппэтэх тылларбар.
Аттыбар баар гыныах баºабын
С¼рэхпэр хам баттаан сылдьабын.
Эн барды½ миигиттэн арахсан
Букатын кэлбэттии, барахсан.
Сыл-хонук эмтиэºэ баºардар.
Дуу»абар и½нибит кутурºан…
***
Кэрэхсээн кэпсэтэр-ипсэтэр
Кэрэчээн, кыракый Айылыына
К¼ннэтэ ки»ини с¹хт¹р¹р
Аччыгыйкаан Айылыынам.
Хахсытым барахсан хонуутугар
Бастакы хардыытын о½орор,
Элиэнэм эбэккэм уутугар
Астына чалбана олорор.
Хардыыттан хардыыны о½орон
Са½аттан са½аны айдаран
К¼ннэтэ улааттар улаатан
,,Кэнчээри,, саадыгар барбыта.
Чуопчаарар, чуоºаарар са½ата
К¼ннэтэ элбээтин, оºоккоом.
Кэрэºэ, сырдыкка тала»ан
Дьо»ун мааны ки»и буол, оºоккоом.
***
***
Чыыбый-чаабый са½алаах
Чы½ха атын са½алаах
Нарын-намчы дь¼»¼ннээх
Дьикти-кэрэ к¹р¼½нээх.
Ырыа ыллаан чаºаарар,
Ону-маны дьа»айар.
Албынынан ту»анар
Элбэхтик да таптатар.
Эбээ, э»ээ тапталынан
Дьо»ун-мааны ки»и буол
Дьикти-сэмэй майгыгынан
Дьо½½ун ¼¹рдэр ыччат буол.
***
Сайа охсор халлааным салгына
Дуу»абар т¼стэ, с¼рэхпэр и½иннэ
Айылºа барахсан кэрэ суурада»ына
Бар дьонум санаатын к¹ннь¼¹ртэ.
Дьикти т¼¼лб¼н дьиибэргээн,
Саас кэлиитин сылаанньыйа сэргээн,
Дьон –сэргэ санаата к¹ннь¼¹рэн
К¼ннэтэ к¹рс¹лл¹р мичээрдээн.
Дьо»ун-мааны дьоннорум
Сааскы кэми уруйдаа½.
Дьикти к¼н¼, сааскыны
Толору дьолу тускулаа½.
***
Алексеева Александра
ХО«ООННОР
Са½а к¼н¼м сарыала
Б¼г¼н миигин арыаллаа.
К¼н¼м б¼г¼н табылыннын,
Суолум б¼г¼н арылыннын.
¬лэ диэн сыаллаах, эриирдээх
Кы»ыны- сайыны билбэккэ, эриирдээх
Би»иэхэ бааллар ¼лэ»ит кыргыттар
Би»иэхэ бааллар хоодуот уолаттар.
©й¼- санааны тобулан
Бары биир ки»и курдук буолан
©йд¹»¹н, алты»ан, ахты»ан
Хаксыптытын ¹р¹ тутан
Ырыаºа ылланар ыанньыксыт кыргыттар
Ырыанан к¼ннэтэ ¼лэлээн тахсаллар
Тарбахха баттанар талааннаах уолаттар
Сы»ыынан – хонуунан тэлэйэ бараллар.
Элбэххэ эрэнэн, улэни ¹р¹ тутан
©р¹й¹н – ч¹р¹й¹н биэриэххэ
Бары бииргэ т¼мсэн туран
¬лэлиэххэ уонна ¹сс¹ ¼лэлиэххэ…
Ийэ барахсан
Ырыаºа элбэхтик ылланар
Хо»оо½½о холкутук холонор
Би»иги киэн туттар ки»ибит
Ийэбит барахсан- эрэлбит
Кэрэºэ сырдыкка угуйар
¬т¼¹ºэ мааныга у»уйар
Туохха да тэ½ниэхпин билбэппин
Кимиэхэ да холуохпун булбаппын.
Истиэºи½ и»ирэх иэйиини
Махтаныах амарах ийэºэ.
Таптыаºы½ к¼н-к¼бэй ийэни, к¼н сирин к¹рд¹рб¼т ийэни.
Санаабыт санаабын ¼рг¼тэн,
Аттыбар эйигин с¼тэрэн
Суохтаатым даºаны эйигин,
С¼рэºим тапталын, кистэлин.
Эн барды½ миигиттэн букатын
Соºотох хаалларан ытатты½
Эйигин эрэ мин саныыбын
Соºотох тапталбын, аналбын.
Т¼¼н т¼»ээн эйигин к¹р¹¹р¼
Санаабын к¹ннь¼¹рдэн ылаары,
Кый ыраах барбыккын к¹рд¹¹р¼
Баºабын хам баттаан сылдьаары.
Суох буолбут сураххын истэммин
Ытыыбын-со½уубун кистээммин
Аттыбар баар гыныах баºабын
Дуу»абар хам баттаан сылдьабын.
Ильина Матрена Тарасовна
Хомус барахсан
Хомус, хомус барахсан,
Дьиэрэй ыллаа хому»ум,
Дьи½нээх саха омугун
Санатардыы эн дуорай.
Чэйи½, кэли½ оºолоор,
Чэйи½, кэли½ ыччаттар.
Хомус кэрэ кэскилин
Хо»уйуоºу½, туойуоºу½.
Дуу»а исти½ иэйиитин
Хому»унан туойуоºу½.
Хо»оонноохтук, дуораччы
Хомуспутун тардыаºы½.
Т¹хт¼р¼м барахсан
Би»иги Т¹хт¼ргэ кэлбиппит
Отуттан тахса сыл аастаºа,
Баттахпыт ма½хайан ырааппыт.
Ол, доºоор, ¹йд¹н¹р буоллаºа,
Мин б¼г¼н ол ту»ун санааммын,
Бары¼г¼с кэрэºэ тиийэбин.
Сарсыарда сиик оту кэ»эммин
Отоннуу барарбын ахтабын
Ардыгар к¼¹х сугун быы»ыттан
Ы½ырар ырыаны ыллыырбыт,
Дьэдьэнтэн буспутун хомуйан
Ыаºыйа тутуурдаах т¹нн¹рб¼т,
Ол и»ин буолуоºа- бу сири
Мин сырдык иэйиинэн таптаатым,сахалыы алгы»ы алºаары
Мин хо»оон тылынан са½ардым.
Ы»ыах о»уокайа
Саха омук ¼гэ»инэн
Самаан сайын барахсан
Салаллаахтаан кэлиитэ
Уйгу быйа½ ы»ыаºын
Уруйдуоºу½, туойуоºу½.
Э½кэлдьийэн к¹ст¹¹хт¼¼р
Иирэ талах э½эрдэ»эр
Эрэ»элээх с¼¼р¼ктээх
Элиэнэлиир эбэккэм
Э½ээригэр олорор
Т¹хт¼р сирэ барахсан.
¼¼нэр, сайдар ыччаттаах
¬т¼¹-¼г¼с ¼лэ»иттээх
¬лэ-сэрии бэтэрээннээх
т¹хт¼р сирэ барахсан.
О»уокайдыыр о»уокай,
Э»иэкэйдиир э»иэкэй.
Аралыйа наскыйан
Самаан сайын барахсан
Сылаас к¼нэ сыдьаайда,
Саха омук ¼гэ»инэн
Ы»ыах к¼нэ саºаланна.
Капустина Варвара Сидоровна
О»уо0о»уо о»уокай,
Э»иэ-э»иэ э»иэкэй,
Эºэрдэлээх э»иэкэй.
Эллэй э»э саºаттан
Эºэрдиирэ дьоннорум
Эгэлгэлээх тылынан
Этэ тыына турдаргыт.
Омоºой оºонньор саºаттан
Олохтоммут о»уокайы
Оºолуура дьоннорум
Омуннардаах соºустук
Ойо-к¹т¹ т¼стэргит,
Ити кэлин ¹тт¼нэн
Эбэн-буолан эттэххэ. Э½силºэннээх с¼¼р¼¼ктээх
©л¼¹нэлиир эбэккээм
илин-арºаа э½эригэр
иитиллээхтээн ¼¹скээбит.
Кыырыктыйбыт баттахтаах
Кырдьаºастар кытты»ан.
©б¼гэбит ¼гэ»инэн
¬½к¼¼лээхтээн эрэбит.
Сиэдэрэйкээн бэйэлээх.
Сибэккигэ маары½наах
Сиэттэрбитин кытары
Сиэри-туому туту»ан.
Сэлэллээхтээн тураммыт,
Сэгэлдьиччи соºустук
Саха таптыыр муусукатын,
Саймаарыччы соºустук
Сайа-тыына т¼»¼¹º¼½.
Хохуоралаах тумустаах
Хому»угум барахсан
Хо»ооннорго холбо»он,
Ырыаларга ылсы»ан,
ыраах омук сиригэр
Ыллык суолу арыйан,
Ыччат дьонум ту»угар
Ыра санаам тарды»ан,
Ымыы чыычаах да курдук
Ыллыы – туойа туруохтун.
МОИСЕЕВА М.А.
К¹м¼с к¼ннэр
Тохтообокко дьоºус ча»ыы
Т¼¼н к¼н¼с тук-тук тыа»ыыр.
С¹к¼¼ндэлэр с¼¼рэллэр,
М¼н¼¼тэлэр б¼тэллэр.
©йд¹т¹лл¹р кинилэр
¬г¼с т¼ргэн хонуктары,
Эргиллибэт к¹м¼с к¼ннэр
Элэ½нэ»эн аа»алларын.
Оччоºуна ийэ сиргэ
¬¹р¼¼лээºи ¼ксхэти»эр.
¬ч¼гэйи тарºаты»ар
Искуссто дьоннорун
К¹р¼¹х санаам ¼¼йэ тутар.
Са½а дьылбыт кэллэ
Саргылаах са½а дьылбыт
Сандаарыйан кэллэ,
Са½а ¼¹р¼¼-к¹т¼¼
Сандаар к¼нэ ¼¼ннэ.
Са½а дьылбыт ёлката
К¼л¼м¼рд¼¼ к¼ллэ,
Оонньуу-к¹р ¼ксээн
¬¹р¼¼-к¹т¼¼ буолла
¬лэ, ¼¹рэх сайдар
¬т¼¹ сыла ¼¼ннэ
Ветераны½ алгыс
Эºэрдэтин эн ылыый.
Саас кэллэ
Ылаа½ы сааспыт ыраас хаары
Симэлийэ уулларыа,
К¹м¼р¼¹ хаарбыт
Кыбыста ууланыа.
Сибэкки сиэдэрэй к¹б¼¹рэ
Санаабар эмискэ тэлгэниэ.
Сааскыбыт о»уора- симэºэ
Иннибэр арыллан к¹»¼ннэ.
Онон дьэ Лена долгуна
Биэрэк таа»ын суурайыа, Алаас м¼¹ттээх салгына
С¼рэхпитигэр и½иэºэ.
¬ллэр ¼р¼½ илгэлээх
самаан сайын кэлиэºэ
К¹т¹р с¼¼рэр дьэ кэлэн эриэккэстик ыллыаºа.
Эдэр ыччакка аныыбын
Ойор тэбэр эдэр сааскыт
Оонньуур, к¼лэр, туойар чааскыт
Эмиэ кэлэр кэмнэрдээх,
Эмиэ аа»ар к¼ннэрдээх.
Кэбис, олох турума½,
Кэмчиэрийэр буолума½.
К¼¼стээх ¼лэ кэнниттэн
К¹р¼- нары к¹º¼лээ½.
Оччоºуна, оºолоор,
Уоттаах кулууп и»игэр
Уолбут кыы»ын к¼¼т¼¹ºэ,
¬½к¼¼ битии буолуоºа,
¬г¼с киэ»э ¼¼н¼¹ºэ.
Эдэр уолчаан, турума,
Э½эрдэ»эн к¹р¼лээ…
Доºор кыыста булунууй,
Дьоро киэ»э буолуоºа.
¬¹р¼¼-к¹т¼¼ буолуоºа,
Ырыа-тойук ¼кс¼¹ºэ,
Ы½ырыыга барыахпыт.
¬¹рэ к¹т¹ оонньуохпут.
Шадрина Е.М.
Варвара Потапова
Кэриэ»игэр анаан
Эн исти½ тыллардаах
Хо»оо½½ун ааºаммын
Долгуйан, хомойон
Суруйан эрэбин.
Эдэркээн саастары½
Эрчимнээх кэмигэр
Эн этэн хаалбыты½
Истиэххэ кэрэтиэн.
К¼н сирин олоºо
К¹р¼¹хтэн эриэккэс,
Арай эн иннигэр
Сор суола тосхойдо.
©лб¼т¼½ да и»ин
¬йэттэн ¼йэºэ
эн аат½ ааттаныа
Бар дьону½ махтаныа.
Соºотох олорон
Сордоннум диэмэ даа,
а½ардас олорон
Аймана барыма.
Эйиэхэ кэннигэр
Э½силлэ хаалаллар
Эриэккэс тыллардаах
Эн кэрэ хо»оону½.
К¼»¼½½¼ халлаан
Бу маннык ыарахан к¼ннэргэ
Туох санаа киирбэтиэй ки»иэхэ?
Араа»ы эргитэ саныыгын-
Ааспыты, эдэркээн саастаргын.
Оо, эдэр саас ¼¹р¼¼лээх кэмнэрэ
С¼рэххэр ¹р¼¼т¼н бааргыт дии.
Санааргыыр санньытар кэмнэргэр
Санааºын ¹р¼¼т¼н к¼¼»¼рдэр
Сир ¼рд¼н сибэкки киэргэтэр,
олоºу бар дьонум тупсарар,
К¼н сирин к¹б¼¹р к¼¹х сайынын
К¼¹рэгэй ырыата уруйдуур.
То½ буорум анныттан нуоºайан
Ньургу»ун сибэкки тыллыыта,
Кэрэни, ¼т¼¹н¼ биттэнэн,
Кэºэбит кэпсиирэ- кэрэтиэн.
Сотору саас кэлэн сандаарыа,
Хаар ууллан харалдьык тахсыаºа,
Уйгуну- быйа½ы уруйдаан
Мин эмиэ ыллыаºым, туойуоºум.
Бу кырдьан олорон саныыбын,
Олохпут олус да эриэккэс,
Ыччакка анааммын этэбин:
Харыстаа½ бу дьоллоох олоºу.
На»аа былыттаах к¼н
Соºотох олоробун.
Ыччаттарбар аныыбын
Эдэр мэник саастарбар
Эппит- тыыммыт оонньуубун,
Таптал уоттаах имэ½эр
Таалалаабыт кэмнэрбин
Ахтан-санаан олорон,
Аргыый ¼¹»э тыынабын.
Та½ас б¼тэй с¼рэхпин
Имэрийэн к¹р¹б¼н
Кыырыктыйбыт т¹б¹б¼н
Э½ил баспар т¼»эрэн,
Эдэр ыччат дьоннорбор
Этиэм этэ манныгы.
Оºо сааскыт дьоллорун
М¼чч¼ туппат ту»угар
Олох суолун табатык
Туту»ары толкуйдаа½.
Хараºынан к¹рс¼»эн
Ханыыгытын булуоххут,
С¼рэºинэн сирдэтэн
С¹б¼л¼¼рг¼т к¹ст¼¹ºэ.
Ханна даºаны буолларгыт
Харыстаары½ кинини,
¬йэлээх сааскыт тухары
©р¼¼ к¼¼скэ таптаары½.
Маалтааныбын ахтабын
Оºо сылдьан улааппыт,
Орох тэппит суолларым
О»он хаалыа дии санаан,
Уйарºаата с¼рэºим.
Манчаарыга, б¹г¹лг¹
Басты½ мааны ыччаттар
К¼н¼м тахсыар дылытын
К¹р¼л¼¼рб¼т да этэ.
Илиилэртэн ылсы»ан
Э»иэкэйдии оонньуурбут
Би»илэºи кистэ»эн
Бэ»иэлэйдиир буоларбыт.
Ч¼мэчибит уотугар
Т¼мсэн оонньуур киэ»эºэ
Мандалина тыа»ыгар
¬½к¼л¼¼рб¼т, ыллыырбыт.
Алаас, хонуу сирдэрбэр
Алрда»ан хаамсарбын
Ахтан-санаан олорон
Хо»ооннорбор холбоотум.
Маалтааныбыт барахсан,
Чу½куйума, суохтаама.
Ха»ан эрэ эргиллэн
Унаар буруо та»аарыахпыт.
Бастакы таптал
Суугунас тыастардаах
К¼¹х ойуур и»игэр,
Кыракый ырааска,
Сибэкки быы»ыгар,
К¼н тахсыар диэритин
Сарынтан ¹й¹»¹н,
Кэлэри ыралаан
Кэпсэтэр этибит.
Ол бээбит билигин
Олохпут тус-туспа…
Ол уоттаах тапталы
Тума½½а муннаран,
Суорба таас хайанан
Суолбутун б¼¹лэ»эн,
Отуттан тахса сыл
Олорон кэллибит.
Ыраах да турдаллар
Ый к¼нн¼¼н алты»ар,
К¼н сирэ а»аºас,
к¹рс¼¹хп¼т дуо аны?
Огдообо дэттэрэн а½ардас олорон,
Ааспыты санааммын,
Мунчаара олорон
Бу хо»оон суруйдум.
К¹м¼с к¼»¼н
К¹м¼с дуйдаах сонун кэтэн
К¼нд¼ к¼»¼н к¼л¼м¼рд¼¼р,
К¼¼стээх ¼лэ т¼м¼ктэнэн
¬лэ дьоно ¼¹»э тыынар.
©½¼р¼к куйаас к¼ннэргэ
©р¹¹б¹кк¹ ¼лэлээн,
©лг¹м сайын быйа½ыттан
Сомсон ылла бар дьонум.
Ойуур аайы отон –сугун
Олус дэлэй ¼¼мм¼т¼н
Оºо- дьахтар бары тахсан
Ха»ааннылар кы»ынын.
К¹м¼с к¼»¼н к¼лэр-¼¹рэр,
К¼н¼н уотун к¼¼скэ тыгар,
Сирин сиигин ¹р¼с¼»эн
К¹мн¹º¼нэн б¼р¼йэр.
Э»иил эмиэ маннык к¼»¼н
Тиийэн кэлэр чинчилээх,
Кэлэр сылга эрэмньилээх
Кыстык сиргэ киирдибит.
К¼¼стээх ¼лэ т¹л¹б¼рэ
К¼»¼н биирдэ ааºыллар,
¹лг¹м хамнас аахсан ылан
¬¹р¼¹-к¹т¼¹ бар дьонум.
Сиэммэр Ираºа
Сиэним кыы»ы ахтаммын
Сэмээр к¼¼тэр кэмнэрбэр
Ахтылºаммын та»аара
Анаан хо»оон суруйдум.
Ньирэй курдук ¼ктэнэн.
Са½а хааман салºалыыргын
Тэлибирэс сэбирдэхтээх
Тэти½ маспар тэ½ниирим.
Эттээх кы»ыл иэдэскин
Э½ин араас хамсатан,
,Эбээ,, диэбит к¼ннэргин
Эриэккэстик саныыбын.
Эгэйэ бэйэ½ улаатан
Эдьиий буолбут к¼½½¼ттэн
И»ит сууйан, оºо к¹р¹н
К¹м¹ ки»и буоллу½ дии.
Сэттэ сааскын туолан,
Сиэлэн хааман сэгэйэн,
Биэрибэй кылаас боруогун
Атыллааты½ эн быйыл.
¼ч¼гэйдик ¼¹рэнэн
¼¹рэх дьолун эн булаар,
мааны, басты½ майгылаах
маама дэтэр ки»и буолаар.