1,604 Общее количество просмотров,  1 Просмотров сегодня

     Саха театрын кыра саалатыгар «Дойдууһа Дархан» диэн уопсастыбыннай тэрилтэ көҕүлээһининэн 2-ис Дьөппөн сиригэр булуллубут былыргы тимири уһаарар оһохтор (сыродутный горн) тустарынан кэпсэтии, санаа атастаһыыта буолла. Манна Хаҥалас улууһун баһылыга Иринеев Олег Валерьевич, гуманитарнай чинчийэр институт үлэһиттэрэ Алексеев Анатолий Николавеич, Николаев Егор Николавеич, ураты харыстанар сирдэр департаменнарын салайааччыта Макаров Николай Афанасьевич, МТ «2-ис Дьөппөн» баһылыга Константинов Александр Николаевич, Дьокуускайдааҕы научнай сыантыр дириэктэрин эбээһинэһин толорооччу Голиков Николай Иннокентьевич, Хаҥалас улууһун култуура уонна духуобунай сайдыы управлениятын салайааччыта Варламова Фекла Романовна, Г.В.Ксенофонтов аатынан кыраайы үөрэтэр музей дириэктэрэ Алексей Алексеевич Третьяков, Ем.Ярославскай аатынан музей үлэһитэ Прибылых Евстафий Егорович, П.А.Ойуунускай аатынан Саха академическай театрын дириэктэрэ Петр Тимофеевич Макаров, кылаабынай режиссер Тараховскай Руслан Игоревич, сценарист Татаринов Дмитрий Дмитриевич, «Дойдууһа Дархан» уопспастыбыннай тэрилтэ бэрэссэдээтэлэ Куприянов Максим Аммосович, бырабылыанньа чилиэнэ Скрябин Тихон Николаевич кыттыны ыллылар. Куприянов Максим Аммосович этиитинэн бу былыргы сахалар тааһы, тимири уһаарыы култууратын баьылаабыттарын, олохторугар туһаналларын туоһута диэн эттэ. Улуус баьылыга Иринеев Олег Валерьевич бу теманы былырыыннаттан үөрэтии түмүгэр, киэн дьүүлгэ таһаарыахха диэн санааҕа кэлбит. Маннык уһаары көрүҥнэрэ «Тыгын Дархан» киинэҕэ көстөн ааһаллар, уустар уруккаттан биһиги норуоппутугар үрдүкү кэрдиискэ туралларын бэлиэтээтэ. Саха театрын директора Макаров Петр Тимофеевич уустар тула түмсэн үөрэтэн үчүгэй художественнай айымньыны туруоран, дьон –сэргэ көрүүтүгэр таһаарар уолдьаспытын, бу уус культуратын тарҕатыыга, саха омуга маннык үрдук ньыманы баһылаабытын бу дьикти булумньу дакаастыырын ыйда. Театр кылаабынай режиссера Руслан Тараховскай сайын учуонайдар үлэлии сырыттахтарына баран көрбүтүн, булуллубут тааһы үүтээҥҥэ аҕалбыттарыгар хара былыт кэлэн сабардаан хаар түспүтүн айылҕаны кытта сибээстээн, улахан эттиги хамсатар сахалар улуу көстүүлэрэ уустар буолалларын тоһоҕолоон эттэ. Анатолий Николаевич Алексеев бэлиэтээһининэн бу оһоххо тааһы уулларан биир матырыйаалтан атын матырыйаалы ылалларын, Үөһээ Бүлүү улууһугар Чап уустара баалларын, онно эмиэ манна маарынныыр оһохтор булуллубуттарын, ол аата бу Хаҥалас улууһун Дьөппөн сириттэн барбытын онно таас буллахтарына чахчы дакаастаныаҕын эттэ. Былыр саха уустарын оҥорбут тэриллэрин Сибииргэ ыарахан сыанаҕа атастаһаллар эбит, кэлии омуктар саха уустарын оҥоһуктарын ордук сыаналыылларын кэпсээтэ. Былыр сахалар сүөһү эрэ көрүүтүнэн буолбакка тимир уһаарыытын үрдук култууратын баһылаабыттарын дакаастыырын ыйда. Гуманитарнай чинчийэр институт сотруднига Николаев Егор Николаевич бу үлэни 2017 с. саҕалаабытын, оһохтор хайдах булуллубуттарын, төһө иэннээх сиргэ хараллан хаалбыттарын хаартыскалары көрдөрөн кэпсээтэ. Олус интэриэһинэй булумньулар суол кырыытынан хаалбыттарын, биирдэ туһанан баран атын оһоҕу оҥороллор эбит диэн түмүккэ кэлбиттэр, чинчийии түмүгэр саастарын быһаарбыттарын сиһилии кэпсээтэ. Буотама үрэх төрдүгэр өссө шахта курдук хаһыылары булбуттарын эттэ. Арҕаа Сибииргэ олорбут шор омуктар маныаха майгынныр оһохтору эмиэ тутталлар эбит. Николай Иннокентьевич Голиков бэлиэтииринэн уустар диэн былыргаттан сыаналанар дьон буолалларын, маннык ыарахан тыйыс усулуобуйаҕа олорон тимири уһаарар уустардаах буолан тыннаах хаалбыппытын ыйда. Култуура өттүттэн Фекла Романовна Варламова этиитинэн бу улахан хамсааһын саҥа «Историко -культурный туризм” диэн быраагырааммаҕа киириэхтээҕин, оҕолору уһуйууга төһүү күүс буоларын, атын улуустары кытары хардарыта сыһыан эрэйэрин, биһиги улууспутугар булуллубут былыргы оһохтор, дьиҥ-чахчы бастакы буолалларынан сибээстээн атын улуустарга тэнийиитин салҕыы үөрэтиини-чинчийиини салҕыыры ыйда.
Бу курдук, Саха автономията тэриллибитэ 100 сылын көрсө сүрдээх интэриэһинэй булумньулар Е.Ярославскай аатынан музейга быыстапкаҕа туран дьон –сэргэ болҕомтотун ылыахтара, уус –уран айымньы үөскээн таҕыстаҕына, көрөөччүгэ тиийимтиэ буолуо, ол сахалар чахчы үрдук култуураны баһылаан олорбуттарын, уустар диэн чахчы итэҕэл быһыытынан үрдүкү кэрдиискэ туралларын дьиҥнээх туоһута буолан өссө да дириҥник үөрэтиллиэн-чинчийиллиэн наадатын мустубут дьон биир санааҕа кэлэн салҕыы үлэлииргэ саҥа суоллар арыллалларын, бииргэ түмсүүлээх буолууга ыҥырдылар.

                       Ханалас, култуура сонуннара.

Поделиться: